كاربرد سيمان هاي پرتلند پوزولاني و پوزولاني ويژه در بتن

كاربرد سيمان هاي پرتلند پوزولاني و پوزولاني ويژه در بتن

چكيده

بنا به ضرورت هاي مختلف، سال هاست سيمانهاي آميخته پوزولاني در دنيا توليد شده است. در كشور ما نيز بيش از ده سال ازتوليد اين سيمان ها مي گذرد. ويژگي هاي مثبت اين سيمان ها در ساخت بتن هاي مختلف،توليد و مصرف روز افزون آن ها را باعث شده است. در اين مقاله سعي مي شود مزايا ومعايب مصرف اين سيمان ها را در بتن و   بهويژه بتن آماده مورد بحث قرار دهيم. افزايش مقاومت دراز مدت و دوام و نفوذ ناپذيريبيشتر اين بتن ها به همراه افزايش زمان گيرش آن ها از جمله مزاياي مهم تلقي ميشود. كمبود مقاومت هاي اوليه به ويژه در هواي خنك گاه      به عنوان يك عيب مطرح مي گردد كه سعي شدهاست در توليد اين گونه سيمان ها مرتفع شود.

كليد واژه ها: سيمانپرتلند پوزولاني، سيمان آميخته، بتن آماده، گيرش، مقاومت، دوام، نفوذ ناپذيري، عملآوري.

1-    مقدمه

سيمان هاي آميخته پوزولاني بنا به ضرورت هايي از جمله مصرف انرژي كمتر، حفظمحيط زيست و كاهش قيمت سيمان در دنيا توليد شدند. هم چنين سيمان هاي آميخته سربارهاي نيز به همين دليل سال هاست كه به بازار عرضه شده اند اما به زودي مشخص شد كهخواص مثبتي را مي توان با مصرف اين سيمان هاي آميخته بدست آورد لذا هر روز برتوليد و مصرف آن ها در كشورهاي مختلف افزوده شد. قبل از دهه 20 هجري شمسي كارخانهسيمان ري به عنوان يك توليد كننده پيشتاز در سطح كشورهاي جهان سوم مبادرت به توليداين گونه سيمان هاي آميخته پوزولاني نمود اما در اوائل دهه 60 هجري شمسي كار خودرا متوقف كرد. دوره جديد توليد سيمان هاي آميخته پوزولاني از اوائل دهه 70 ميلاديآغاز شد هر چند توليد كنندگان سيمان قبل از تهيه استاندارد ملي، اين گونه سيمان هارا بدون ذكر نام خاص به بازار عرضه كردند.

هر چند سابقه توليد سيمان هاي آميخته پوزولاني در دنيا و ايران به بيش از60 سال مي رسد اما از دوره نوين توليد و مصرف آن ها در حدود 30 سال مي گذرد. اينروند توليد روز افزون متوقف نخواهد شد و لازم است        مصرف كنندگان و توليد كنندگان سيمان خودرا با اين ضرورت ها هماهنگ نمايند. با شناخت مزايا و معايب اين گونه سيمان ها درساخت بتن هاي مختلف و هم چنين بتن آماده مي توان مشكلات را از پيش پا برداشت. بايدگفت مزاياي سيمان هاي آميخته پوزولاني به مراتب بيش از معايب آن استو توليد كنندگان سعي مي كنند معايب احتمالي را مرتفع نمايند و در اين زمينه موفقيتهايي نيز حاصل شده است.

2-چرا توليد و مصرف سيمان هايآميخته

پس از جنگ جهاني دوم بشر به تدريج به اهميت مصرف انرژي، تجديد ناپذير بودنبرخي منابع انرژي،  آلودگي هاي مختلف صنايعگوناگون، حفظ محيط زيست، كاهش قيمت توليدات و ... پي برد و اهميت آن ها را به طورروز افزون دريافت. انرژي مصرفي براي توليد كلينكر سيمان بسيار زياد بود و انرژيمصرفي براي آسياب كردن آن كمتر به نظر مي رسيد. مصرف سوخت بايد براي توليد كلينكركم مي شد. از سوختن مواد سوختي مقدار زيادي آلودگي و گازهاي آلاينده توليد مي شدكه با مصرف پوزولان هاي طبيعي يا مصنوعي از مصرف سوخت زياد و توليد مواد آلاينده وگازهاي نامطلوب جلوگيري مي گشت.

هم چنين هر يك تن سيمان بيش از 800 كيلو گاز دي اكسيد كربن به دليل كلسينهشدن مواد توليد مي كند كه افزون بر مصرف سوخت و توليد گازهاي آلاينده آن مي باشد.بنابر اين توليد گاز دي اكسيد كربن براي توليد يك تن سيمان گاه از مرز يك تن تجاوزمي نمايد كه بسيار وحشتناك است.

از طرفي توليد ضايعات صنعتي مانند خاكستر بادي، سرباره، دوده سيليسي و سايرمواد مشابه در كارخانه هاي مختلف مشكلات زيست محيطي حادي را بوجود آورده بود كهلزوم جمع آوري و دفع آن ها را ضروري مي نمود. مسلماً پس از جمع آوري آن ها مشكلانبار كردن و دفن آن ها مطرح بود بنابر اين بهترين راه حل مصرف آن ها در بتن            به صورت افزودني و يا مصرف آن ها درتوليد سيمان و تهيه سيمان هاي خاص و آميخته به نظر رسيد. هم چنين كشورهاي مختلفداراي منابع عظيمي از خاك هاي پوزولاني و يا سنگ توف، رس ها و شيل ها و خاك هايدياتومه اي مناسب يا نسبتاً مناسب بودند كه مي توانستند آن ها را در ساخت اين گونهسيمان ها به مصرف رسانند و ضمن كاهش قيمت سيمان توليدي از مصرف سوخت و ايجادگازهاي آلاينده تا حد امكان جلوگيري نمايند.

اتفاق بزرگ و مهم آن بود كه سيمان ها و بتن هاي توليدي خواص مناسبي را بهتدريج از خود بروز دادند كه موجب خرسندي دست اندر كاران بود و اگر عيب و ايرادي درآن ها به چشم مي خورد آن را همچون يك ضرورت ناديده مي گرفتند و يا سعي مي كردند آنرا حل كنند و گاه عيب را به مزيت تبديل نمايند.

مرحوم مهندس حامي از سال هاي اواخر دهه 10 هجري شمسي تلاش كرد تا با مصرفتوف ها و خاك هاي پوزولاني منطقه هراز در سيمان ري، سيمان هاي آميخته پوزولاني راتهيه كند كه موفق به اين كار شد اما در اوائل انقلاب به دلايلي توليد آن متوقف شدو كارخانه مزبور از صحنه خارج گرديد.

هنوز در ايران ضرورت هاي توليد و مصرف اين سيمان ها به خوبي حس نشده استزيرا به مسئله سوخت و انرژي، محيط زيست، كاهش قيمت سيمان و ... توجه كافي مبذولنمي شود.

3-    آينده توليد و مصرف سيمان هايآميخته

در دنيا امروزه بيش از يك و نيم ميليارد تن سيمان توليدمي شود كه سهم چين تقريباً نيمي از اين توليد است و اطلاعات دقيقي در مورد نوعتوليدات اين كشور در دست نيست. سال هاست در كشورهاي پيشرفته توليد كلينكر رشدي رانداشته و يا با كاهش توليد همراه بوده است در حالي كه رشد توليد سيمان نيز چندانزياد نبوده و گاه رشد منفي را در اين كشور ها نشان مي دهد. صنايع توليد سيمانذاتاً صنايع آلوده كننده هستند و كنترل دود و گرد و غبار آن ها باعث تميزي اينصنعت نمي شود. به زودي شاهد خواهيم بود كه توليد گازهاي آلاينده گلخانه اي نظير دياكسيد كربن طي قراردادهاي جهاني محدود شود و اولين صنعتي كه نشانه گيري خواهد شد،صنعت سيمان خواهد بود. به هر حال آينده توليد سيمان ها با سيمان هاي آميختهپوزولاني و سرباره اي خواهد بود به نحوي كه درصد پوزولان و سرباره نيز بسيار زيادباشد. بنابر اين لازم است در كشور ما نيز از اين روند تبعيت شود و توليد كنندگان ومصرف كنندگان خود را با اين شرايط هماهنگ نمايند تا دچار مشكلات جدي نشوند.

در كشور ما توليد خاكستر بادي فعلاً موضوعيت ندارد.استفاده از پوزولان هاي طبيعي آتشفشاني و استفاده از برخي رس ها يا شيل هاي مناسبكه بتوان بدون تكليس آن ها بكار برد در دستور كار قرار دارد. هر چند دوده سيليسيدر كشور ما توليد مي شود اما مقدار آن در حدي نيست كه بتوان به صورت گسترده آن رادر توليد سيمان هاي آميخته پوزولاني بكار گرفت. استفاده از خاكستر پوسته برنج وغلات نيز هنوز در كشور ما رايج نشده است و اميد نمي رود       به زودي با اين ماده (پوزولان مصنوعي)بتوانيم سيمان آميخته توليد كنيم.

توليد سيمان هاي آميخته سرباره اي نزديك به 20 سال استكه در كشور ما آغاز شده است اما به دليل محدوديت مقدار سرباره و كيفيت آن چنداناميدي به كاربرد آن در سطح وسيع و با درصد زياد در سيمان ها نيست و   در حالي كه در كشورهاي ديگر سرباره ها به ميزان50 تا 90 درصد وزن سيمان هاي پرتلند سرباره اي يا سيمان هاي    سرباره اي را تشكيل مي دهند. در كشور ما ارقام25 تا 35 درصد يك ميزان رايج مي باشد.

مسائل فرهنگي و علمي باعث شده است تا در كنار مشكلات فنيو توليدي در كشور ما، مصرف پوزولان هاي طبيعي به كمتر از 15 درصد توليد سيمان هايآميخته محدود شود كه بايد آن را از مرز 15 درصد فراتر برد و به حدود 30 درصدرسانيد تا اهداف ملي و جهاني در اين رابطه برآورده شود. امروزه فقط در يك كارخانه20 تا 25 درصد پوزولان طبيعي در سيمان پرتلند پوزولاني ويژه اضافه مي شود در حاليكه سايرين از مرز 15 درصد تجاوز نكرده اند و طبق استاندارد ملي 3432 صرفاً يكسيمان پرتلند پوزولاني توليد مي نمايند. سيمان پرتلند پوزولاني ويژه در ايناستاندارد بين 15 تا 40 درصد پوزولان دارد.

در استاندارد ASTM C595 سيماني كه كمتر از 15 درصد پوزولان داشتهباشد يك سيمان با نام I(PM) يا پرتلند اصلاح شده با پوزولان نام دارد و اگر 15 تا 40 درصدپوزولان داشته باشيم آن را سيمان پرتلند پوزولاني (IP)    مي نامند و اين اختلاف ادبيات و نام ها بايدهمواره مد نظر قرار گيرد. اگر بيش از 40 درصد پوزولان در سيمان آميخته داشته باشيمآن را سيمان پوزولاني (P) مي نامند كه در ايران هيچگاه توليد نشده و انتظار نمي رود به زوديتوليد شود.

بايد انتظار داشت به زودي در دنيا سيمان هاي پرتلند خالصبه ندرت توليد شوند و ما نيز بايد در برنامه هاي بعدي توليد كلينكر را محدود كنيمو مسلماً اين كار با مصرف و توليد سيمان هاي آميخته ممكن مي گردد.

4-    ويژگي هاي سيمان هاي آميختهپوزولاني

وقتي پوزولان ها در سيمان حضور دارند، مي توانند به تدريج با آهك موجود درخمير سيمان كه به دليل تركيب سيمان با آب و به ويژه C₂S و C₃S ايجاد ميشود در محيط مرطوب تركيب شوند و هيدرات هاي سيليكاتي مناسب را به صورت ژل چسبانندهتوليد نمايند. اصولاً تعريف پوزولان ها موادي است كه بتوانند در محيط مرطوب با Ca(OH)₂ واكنش دهندو ماده چسباننده بوجود آورند.

توليد اين مواد چسباننده به مرور زمان، فضاهاي خالي را پر مي كنند زيرا حجمآن از مواد اوليه بيشتر است.     پر كردنفضاهاي خالي موجب افزايش مقاومت، افزايش مدول ارتجاعي، كاهش ضريب يا نسبت پواسون وبهبود ساير خواص مكانيكي خمير سيمان مي شود. ( شكل 1 و 2 و 3 )

هم چنين كاهش فضاي خالي موجب افزايش نفوذ ناپذيري خمير مي گردد. جذب آبخمير سيمان كم         مي گردد و مسلماًدوام آن در برابر حملات شيميايي به دليل نفوذ آب كمتر، افزايش مي يابد.

هم چنين كاهش جذب آب موجب مي شود دوام خمير سيمان در برابر يخبندان وآبشدگي بهبود يابد. بسياري از عوامل مضر شيميايي مانند سولفات ها و يون كلر ازطريق فضاي خالي موجود و حفرات ريز به داخل بتن راه مي يابند و لذا كاهش اين تخلخلها مي تواند به دوام بيشتر كمك نمايد.

علاوه بر اين برخي حملات سولفاتي با تركيب سولفات ها و Ca(OH)₂ همراه است ولذا كاهش Ca(OH)₂    مي تواند اين حملات را كم رنگ نمايد.

مسلماً وقتي پوزولان ها جايگزين سيمان شده اند بايد منتظر توليد Ca(OH)₂ بمانند ولذا گيرش اوليه و نهايي سيمان هاي آميخته پوزولاني معمولاً اندكي طولاني تر مي شودو مقاومت هاي اوليه در سنين پايين كاهش مي يابد. هر چند افزايش زمان گيرش اوليه ونهايي در بسياري از موارد يك نكته مثبت است اما در برخي كارها ممكن است يك عيب بهحساب آيد لذا برخي كارخانه ها با تغيير كيفيت كلينكر، بكارگيري پوزولان هاي فعالتر و ريزتر كردن سيمان و پوزولان اين نقيصه احتمالي را بر طرف مي نمايند.

مصرف Ca(OH)₂توسط پوزولان و كاهش آن در خمير سيمان برخي ضعف ها را به خاطرفضاي خالي بيشتر در خمير و ضعف بلور Ca(OH)₂ از نظرساختاري جبران مي كند و مرتفع مي سازد. امروزه معتقدند ضعف موجود در وجه مشتركسنگدانه ها و خمير سيمان به خاطر غلظت و تمركز Ca(OH)₂ در اطراف سنگدانهها است كه موجب اتصال سست و نفوذپذيري بيشتر در اين ناحيه انتقالي مي باشد و مصرف Ca(OH)₂ تركيب آن باپوزولان ها اين نقيصه را برطرف   مي كند وناحيه وجه مشترك (انتقالي) را بهبود مي بخشد كه اين مسئله وقتي با توپرتر شدن خميرسيمان همراه مي شود، يك مزيت عمده را به دنبال مي آورد كه باعث افزايش مقاومتفشاري، كششي، خمشي و افزايش مدول ارتجاعي و كاهش نسبت پواسون بتن و ملات مي گردد.

وجود پوزولان و خواص انقباضي برخي از آن ها موجب مي شود مشكلات انبساطيمخرب كاهش يابد. حمله سولفاتي و به ويژه واكنش زايي سنگدانه ها با قليايي هايسيمان عامل مهم انبساط سيمان و بتن مي باشد كه در كنار آن وجود MgO و CaO در سيمان عامل انبساط خميرسيمان است.  وجود پوزولان تا حدودي مشكل رارفع مي كند. امروزه مي دانيم در ايران سنگدانه هاي واكنش زا وجود دارند و سيمانهاي ما نيز داراي مواد قليايي نسبتاً زيادي هستند لذا مصرف پوزولان ها مي تواندمشكلات موجود را كم كند به شرط اين كه بيش از 20 درصد پوزولان را در سيمان داشتهباشيم. ( شكل 4 )

كاهش گرمازايي و مهم تر از آن كاهش سرعت گرمازايي يكي از نكات مثبت سيمانهاي آميخته پوزولاني است. در ريختن قطعات بتني حجيم با ضخامت زياد مشكل حبس گرما وافزايش دما در مغز بتن و ايجاد تنش هاي حرارتي را شاهد هستيم كه مي تواند به ايجادترك خوردگي به ويژه در قطعات غير مسلح منجر گردد. لذا مصرف    سيمان هاي پرتلند پوزولاني ويژه (با تعاريفاستاندارد ملي) مي تواند اين مشكل را كاهش دهد هر چند ممكن است بر كل گرماي حاصلهتأثير چنداني نداشته باشد. در اين رابطه بايد گفت پوزولان مربوطه نبايد از نوعدوده سيليسي باشد.       ( شكل 5 )

برخي پوزولان هاي طبيعي مانند توف و خاكستر هاي آتشفشاني ممكن است اسلامپبتن را كم كنند و آب مصرفي را افزايش دهند اما معمولاً بر كارآيي بتن و ملات اثرمثبت مي گذارند و آن را خميري تر مي نمايند لذا در كارهاي بنائي يك مزيت محسوب ميشود و هم چنين با توجه با افزايش قابليت نگهداري آب، مصرف آن را در       ملات هاي بنائي به شدت توجيه مي نمايد. اينخاصيت باعث مي شود آب ملات سريعاً به آجر و سنگ پس داده نشود و اتصال بهتري حاصلگردد.

از آن جا كه پيشرفت هيدراسيون سيمان آميخته كندتر است لذا در مدت طولانيتري بايد آن را عمل آوري نمود. در محيط سرد پيشرفت هيدراسيون اين سيمان ها كندتراست و مسلماً رشد مقاومتي كمتري را شاهد خوهيم بود.

5-    كاربرد سيمان هاي آميختهپوزولاني در صنعت بتن آماده (مزايا و معايب)

5-1- مزايا

ـ افزايش زمان گيرش براي بتن آماده و افزايش زمان حمل و ريختن به ويژه درهواي گرم يك مزيت به حساب مي آيد و مي توان به مدت طولاني تري با آن كار كرد. دربنائي نيز اين موضوع اهميت زيادي دارد.

ـ قابليت نگهداري آب براي بتن و ملات نيز بسيار مهم است. اين سيمان هاقابليت نگهداري آب را بهتر مي كند.

ـ مقاومت هاي دراز مدت و دوام بتن ها به شدت بهبود مي يابد به ويژه اگر ازدرصد پوزولان بيشتر از 15 درصد و كمتر از 40 درصد استفاده شود (به ويژه در مجاورآب و داخل خاك ها).

ـ نفوذپذيري اين بتن ها كمتر مي گردد و آب بندي بيشتري را شاهد خواهيم بود.

ـ براي شالوده هاي بزرگ به واسطه سرعت گرمازايي كمتر و افزايش زمان گيرشبهتر است و توصيه مي شود و احتمال ايجاد درز سرد نيز كاهش مي يابد (به ويژه درهواي گرم).

ـ با مصرف سيمان هاي آميخته پوزولاني در زمين ها و آب هاي حاوي مقاديرزيادي سولفات، دوام تأمين     نمي شود ونياز به مصرف سيمان نوع 5 مرتفع نمي گردد اما ممكن است بتوان آن را جايگزين سيماننوع 2 نمود (به ويژه سيمان پرتلند پوزولاني ويژه) مخصوصاً اگر كلينكر مصرفي مربوطبه سيمان نوع 2 باشد.

5-2- معايب

ـ عمده عيب اين سيمان ها رشد مقاومت كم در سنين اوليه و افزايش زمان قالببرداري و دستيابي به مقاومت مطلوب است. هم چنين افزايش زمان عمل آوري ممكن است عيبتلقي شود ولي بايد دانست اهميت و حساسيت نوع عمل آوري در اين سيمان ها (به ويژه باپوزولان زياد) كمتر خواهد بود كه خود يك مزيت عمده براي ساخت و سازهاي كشور ماتلقي مي شود.

ـ گاه جمع شدگي و ترك خوردگي اوليه در اين بتن ها ممكن است بيشتر باشد كهبايد بدان توجه كرد. مصرف اين سيمان ها براي بتن ريزي در هواي سرد چندان مطلوبنيست هر چند در شرايط بهره برداري در مناطق سرد بسيار مفيد خواهند بود.

6-    راهكارهاي تأكيد بر مزايا و رفعمعايب و توصيه هايي به صنعت بتن آماده و توليد سيمان

توليد و مصرف سيمان آميخته پوزولاني يك ضرورت ملي وجهاني است. همان گونه كه توليد كنندگان و صنعت گران كشور ما خود را براي تجارتجهاني و جهاني سازي آماده و مهيا مي كنند بايد خود را از نظر فني، فرهنگي و ...آماده مصرف اين سيمان ها بنمايند. آشنايي با خواص سيمان هاي آميخته و بتن هايحاصله بسيار مهم است. كاهش نسبت آب به سيمان براي داشتن مقاومت هاي زود هنگامبيشتر، عمل آوري در محيط گرم تر، افزايش مدت آبدهي و عمل آوري از جمله توجهاتضروري است اما بايد توجه داشت به دليل قابليت نگهداري آب و تبخير كمتر از سطح بتننياز به آبدهي مرتب نيز كمتر مي گردد كه اين امر به ويژه در كارهاي بنائي از اهميتبرخوردار است. ممكن است در طرح مخلوط بتن آب مورد نياز براي تأمين اسلامپ موردنياز بيشتر شود كه بايد بدان توجه داشت. در عوض مي توان    به جاي مقاومت 28 روزه از مقاومت هاي 42 روزهاستفاده نمود تا از پتانسيل اين سيمان ها به خوبي استفاده شود.

نياز به مصرف كندگير كننده در هواي گرم و حمل طولاني،كمتر خواهد بود هر چند نمي توان اين نياز را با مصرف سيمان آميخته كاملاً از بينبرد. اين سيمان ها مي تواند ديرتر فاسد شود كه با توجه به مشكلات انبارداري اين يكمزيت محسوب مي شود. در قطعات حجيم مصرف اين سيمان ها به ويژه در شالوده هاي بزرگتوصيه مي شود.

به توليدكنندگان سيمان توصيه مي شود با ريزتر كردنپوزولان و سيمان مقاومت هاي اوليه را بهبود بخشند تا اين مشكل نيز مرتفع گردد وسعي كنند با مصرف پوزولان بيشتر و كاهش هزينه ها قيمت اين سيمان را هر چه بيشتركاهش دهند تا انگيزه مصرف بوجود آيد. مصرف كلينكر نوع 2 مي تواند به توليد سيمانهاي پوزولاني مقاوم تر در برابر سولفات ها منجر شود.

7-    مقايسه ويژگي هاي استانداردسيمان هاي پرتلند و سيمان هاي آميخته

در جداول زير ويژگي هاي استاندارد سيمان هاي پرتلند طبقاستاندارد 389 ايران و ASTM C150 مشاهده    مي گردد. هم چنين ويژگي هاي استاندارد هاي سيمان هاي آميخته طبق استانداردايران و ASTM C595 در جداول بعدي ملاحظه مي شود. از مقايسه اين جداول چنين بر مي آيدكه در بسياري موارد ويژگي هاي اين سيمان ها به يكديگر نزديك است. به ويژه از نظرسطح حداقل مقاومتي، سيمان هاي آميخته پوزولاني و سرباره اي تفاوت چنداني با سيمانتيپ 1 و 2 ندارد.

                هم چنين در دو جدول آخر برگه نتايج سيمان پرتلندپوزولاني با 10 درصد پوزولان و سيمان پرتلند پوزولاني ويژه به 25 درصد پوزولان كهدر كارخانه سيمان آبيك توليد شده است مشاهده مي گردد. همان گونه كه از نتايج      برمي آيد مقاومت 3 ، 7 و 28 روزه اين سيمانها از مقاومت حداقل سيمان نوع 1 نيز به مراتب بيش تر مي باشد.

جدول 1- ويژگي هاي شيميائي و فيزيكي الزامي سيمان پرتلند طبق استاندارد 389ايران

جدول2-  ويژگي هاي شيميايي و فيزيكي الزامي سيمان پرتلند طبق استاندارد ASTMC150

جدول 3-  ويژگي هاي فيزيكي سيمان آميخته طبقASTMC 595

*   در صورت برقراری اين شرط حداقل مقاومت ها در 80/0 ضرب مي شود .

جدول 4-  ويژگي های شيميائی سيمان آميخته طبق    ASTM C595

جدول 5-  ويژگي های اجباری سيمان های آميخته و خاص طبق استاندارد ايران

+  سيمان پرتلند سرباره ای حداکثر 25 درصد سربارهدارد در حالي که سيمانپرتلند سرباره ای ضد سولفات دارای 25 تا 70 درصد سرباره  است. سيمان سرباره ای بيش از 70 درصد سرباره دارد و دارای آهک  هيدراته و سيمان  پرتلند می باشد .

*سيمان پرتلند آهکی دارای 6 تا 20 درصد سنگ آهک ويژه می باشد .

**مقدار 3800 برای سيمان پرتلند آهکی است که 10 تا 15 % سنگ آهک دارد در حالي که عدد 4000 برای سيمان هايی با 15 تا 20 درصد سنگ آهک کاربرد دارد .