انواع افزودنی های حجم زا و منبسط کننده بتن و ملات

افزودني‌هاي حجم­زا

تکيدگي يا جمع‌شدگيناشي از خشک‌شدن[1]يک ويژگي ساختاري بتن است که در اثر از دست دادن رطوبت بتن رخ مي‌دهد. چنانچه بتنمقيد شده باشد، تکيدگي مي‌تواند منجر به پديدار شدن ترک در بتن شود. در مواردي ازکارهاي اجرايي نيز بايد فضاي محصور شده‌اي کاملا با بتن، ملات يا دوغاب پر شود. از سوي ديگر براي سبک­سازي و کاهش گرماگذري و صداگذري نيازبه بتن سبک و اسفنجي است. افزودني­هاي حجم­زا امکان دستيابي به بتني با جمع­شدگيجبران شده, منبسط شونده, يا سبک اسفنجي را فراهم مي­کنند.  افزودني‌هاي حجم­زا مي­توانند مانند گازسازها وکف­زاها در بتن تازه افزايش حجم پديد آورند يا مانند منبسط­کننده­ها با افزايش حجمبتن سخت‌شده در حد جبران جمع‌شدگي يا ايجاد انبساط، براي دستيابي به افزايش حجم,کاهش جرم حجمي, يا پايداري ابعادي بتن سخت شده کمک ‌کنند.

6-1 – تعريف و دسته­ بندي

افزودني­هاي حجم­زا براي افزايش حجم در بتن (ملات)تازه، جبران جمع‌شدگی بتن (ملات) سخت‌شده، يا ايجاد انبساط کنترل شده در بتن(ملات) سخت‌شده به کار مي‌روند. اين افزودني‌ها به سه گروه منبسط­کننده­ها (جبران‌کننده‌هايجمع‌شدگي)، گازسازها، و کف‌زاها دسته­بندي مي­شوند.

منبسط­کننده­ها[2]براي افزايش حجم و جبران جمع‌شدگیبتن (ملات) سخت‌شده، يا ايجاد انبساط کنترل شده در بتن (ملات) سخت‌شده به کار مي‌روند.اين افزودني‌ها بسته به مقدار مصرف مي‌توانند انبساطي در حد جبران‌ جمع‌شدگي[3] يابيشتر پديد آورند.

گازسازها[4] باايجاد گاز در بتن تازه براي افزايش حجم بتن, ملات, يا دوغاب تازه به منظور جلوگيرياز نشست خميري و اطمينان از پر شدن فضاهاي خالي محصور مانند زير صفحه ستون­ها واطراف پيچ­سنگ­ها (سنگ­دوز)[5] وميل­مهارها[6] بهکار مي­روند.

کف­زاها[7] باوارد کردن کف پايدار در بتن تازه موجب تخلخل زياد و کاهش جرم حجمي بتن و کاهشگرماگذري و صداگذري بتن سخت شده مي­شوند. اين مواد براي توليد بتن سبک غيرسازه­اي(بتن اسفنجي[8])به منظور سبک­سازي و کاهش گذر گرما يا سر و صدا (عايق حرارتي و صوتي) به کار مي­روند.

6-2 –جمع­شدگي (تکيدگي)ناشي از خشک شدن بتن

6-2-1 – تعريف وپيامدهاي جمع­شدگي (تکيدگي) ناشي از خشک شدن

خمير سيمان پس از سخت شدن, دراثر از دست دادن رطوبت دچار تکيدگي (جمع­شدگي) مي­شود. اين تکيدگي به نام"تکيدگي ناشي از خشک شدن" شناخته مي­شود و بيانگر کرنش (تنجش)[9] پديدآمده به دليل از دست دادن آب (تغييرات ابعادي) در خمير سخت شده سيمان و بتن است^[1]. چنانچه بتنمقيد (درگير) نباشد مي­تواند آزادانه تکيده (جمع) شود بدون آن که در آن ترکيپديدار شود. ولي از آنجا که بتن توسط قيود بيروني و دروني (مانند درگير بودن بابستر زير, اعضاي پيراموني, اعضاي متصل, و ميلگردگذاري) مقيد است در اثر تغيير حجمو تکيدگي, تنش­هاي کششي (حاصلضرب کرنش ايجادشده در ضريب کشساني[10]) درآن پديد مي­آيد و چنانچه مقدار اين تنش­ها از مقاومت کششي بتن فراتر رود, بتن ترکخواهد خورد. اين موضوع در شکل 1 نشان داده شده است^[2].  

6-2-2 – تاثير روند خشکشدن

تغييرات حجم بتن در حين خشکشدن با حجم آب از دست داده آن برابر نيست. به عبارت ديگر بتن به اندازه حجم آبي کهاز دست مي­دهد کاهش حجم نمي­دهد^[3]. چگونگي تاثير رطوبت نسبي محيط (RH) بر کاهش آب درخمير سيمان هيدراته اشباع و نيز رابطه کاهش (از دست دادن) آب با مقدار تکيدگي (جمع­شدگي)در شکل 6-2 نشان داده شده است^[2]. به محض آن که رطوبت نسبي به کمتر از 100 درصد کاهش پيداکند, آب آزاد موجود در حفرات بزرگ (بزرگتر از 50 نانومتر) به طرف بيرون حرکت مي­کند.از آنجا که آب آزاد هيچگونه پيوند فيزيکي يا شيميايي با ريزساختار محصولات آبگيريندارد, از دست دادن آن با تکيدگي (جمع­شدگي) همراه نيست. اين موضوع با منحني "A-B" در شکل 6-2نشان داده شده است^[2]. چون بيشتر آبي که به آساني بخار مي­شود در حفره­هاي بزرگ بتن جاي دارد,بنابراين از دست دادن اوليه آب تکيدگي به دنبال ندارد يا سبب تکيدگي ناچيزي مي­شود^[3]. به بيان ديگر,خمير سيمان هيدراته اشباعي که در محيطي با رطوبت نسبي اندکي کمتر از 100 درصد قرارگيرد مي­تواند مقدار چشمگيري از آب بخارشدني خود را از دست بدهد بدون آن که دچارتکيدگي (جمع­شدگي) شود ^[2].

پس از آن که خمير سيمان بيشترآب آزاد خود را از دست داد, ادامه روند خشک شدن و از دست دادن آب مي­تواند بهتکيدگي (جمع­شدگي) قابل ملاحظه­اي در خمير سيمان بيانجامد. اين پديده که با منحني"B-C" در شکل 6-2نمايانده شده است, به از دست دادن آب جذب شده به سطح[11] و آبنگهداشته شده در حفره­هاي کوچک مويينه[12] نسبتداده مي­شود ^[2].

6-2-3 – مکانيزم تکيدگيناشي از خشک شدن

باور بر اين است که سه پديده 1)کششمويينه, 2)کاهش فشار جداکننده (دورکننده), و 3) تغييرات انرژي آزاد سطحي درمکانيزم (سازوکار) تکيدگي ناشي از خشک شدن خمير سيمان نقش دارند[4],[1]. تخلخل[13] زيادبه همراه شبکه­اي از حفرات مويينه کوچک, نيروي پيوند بين مولکولي"واندروالس" چشمگير در سيليکات کلسيم هيدراته (C-S-H), و مساحت سطحزياد و ريزتخلخلي ذاتي سيليکات کلسيم هيدراته از جمله ويژگي­هاي و ماهيت خميرسيمان هيدراته هستند که در پيدايش اين پديده­ها نقش دارند ^[1].

6-2-3-1 – کشش (تنش)مويينه

بنا به نظريه­ي کشش مويينه[14], يکياز دلايل اصلي تکيدگي ناشي از خشک شدن بتن, کشش سطحي ايجاد شده در حفره­هاي ريزخمير سيمان است ^[5]. اگر چه خروج آب از حفرات مويينه بزرگ, تکيدگي (جمع­شدگي) ناچيزي به دنبالدارد ولي اين امر سبب به هم خوردن تعادل آب دروني موجود در خمير سيمان مي­شود وحرکت آب از حفرات کوچکتر به حفرات بزرگتر را در پي دارد ^[4]. به دليل کششسطحي زياد آب و اندرکنش آن با ديواره حفره, با کم شدن آب درون حفره­هاي مويينه يک پوستههلالي[15] ومقعر در فصل مشترک آب و هوا تشکيل مي­شود ^[1]. نمايي از پوستهمقعر و کشش سطحي در شکل 6-3 نشان داده شده است ^[5]. کشش (تنش) سطحيدر اين پوسته مقعر, ديواره­هاي حفره را به درون مي­کشد ^[5] و از آنجا که امکانجابجايي و بازچينش[16]دروني ذرات خمير سيمان وجود دارد برخي از حفره­ها کوچکتر مي­شوند ^[!] (به شکل 6-4مراجعه شود) و بازتاب بتن به اين نيروهاي دروني به صورت تکيدگي (جمع­شدگي) نمايانمي­شود.  

اين مکانيزم تکيدگي فقط در منافذ با اندازه مشخص(بين 5 تا 50 نانومتر) روي مي­دهد. در منافذ بزرگتر از 50 نانومتر نيروي کشش آبکوچکتر از آن است که سبب تکيدگي شود و در منافذ کوچکتر از 5 نانومتر نيز سطح مقعرنمي­تواند تشکيل شود ^[5]. به دليل آنکه در رطوبت­هاي نسبي کمتر از 45% سطح مقعر شکل پايدار نيست, بنابراين کشش­هايمويينه نمي­توانند در چنين رطوبت­هايي پديد آيند ^[1].

6-2-3-2 – کاهش فشار جداکننده(دورکننده)

صرف نظر از اين که رطوبت نسبي چقدر باشد, آب به سطحسيليکات کلسيم هيدراته (C-S-H) جذب مي­شود و با افزايش رطوبت, ضخامت اين لايه آب نيز بيشتر مي­شود.در ساختار C-S-H نيروهاي بين مولکولي واندروالس[17] ذراتمجاور را به سمت خود مي­کشند و سطوح مجاور را به همديگر نزديک مي­کنند. جذب شدن آببه سطوح C-S-H يک فشار جداکننده (دورکننده)[18] پديدمي­آورد[4],[1]. اين فشار جداکننده (دورکننده) به دليل چيدمان جهت­دار مولکول­هايآب در لايه به بند کشيده شده است (شکل 6-5) ^[2].

با افزايش ضخامت لايه آب جذبشده به سطح بين ذرات (يعني افزايش رطوبت نسبي), فشار جداکننده (دورکننده) نيزافزايش مي­يابد تا جايي که به نيروي جاذبه واندروالس بين ذرات چيره شود و ذرات رااز يکديگر دور کند. زماني که ذرات از يکديگر دور شوند, سيليکات کلسيم هيدراته بادمي­کند[19]. سيليکاتکلسيم هيدراته در روند آبگيري در يک حالت بادکرده شکل مي­گيرد و ريزحفرات آن با آبپر مي­شوند. با خشک شدن خمير سيمان و کاهش لايه آب جذب شده به سطح بين ساختار لايه­ايسيليکات کلسيم هيدراته, نيروهاي واندروالس افزايش مي­يابند و ذرات را به سوييکديگر مي­کشند و حجم خمير سيمان کاهش مي­يابد و سبب تکيدگي مي­شود. نمايي از تاثيرکاهش فشار جداکننده (دورکننده) بر تکيدگي (جمع­شدگي) در شکل 6-6 نشان داده شده است^[1]. فشار جداکننده (دورکننده) مانند کشش مويينه, تا رطوبت نسبي حدود 45% نقشپررنگي در تکيدگي ناشي از خشک شدن  دارد^[1] زيرا آب بين لايه­اي که به صورت لايه تک مولکولي آب در ساختار سيليکات کلسيمهيدراته وجود دارد به دليل درگيري نزديک با سطوح جامد و پر پيچ و خم بودن راه عبورآب از ميان شبکه مويينگي, فقط در خشک شدگي شديد مي­تواند از سيستم خارج شود^[2].

6-2-3-3 – انرژي آزاد سطحي

در رطوبت­هاي نسبي خيلي کم(کمتر از 45%) که کشش مويينه و فشار جداکننده نقشي در تکيدگيناشي از خشک شدن  ندارند, گمان بر اين است که تغيير انرژي سطحي[20]دليل اين نوع تکيدگي باشد. ذرات جامد تحت اثر فشار ناشي از انرژي سطحي قرار دارند(مشابه کشش سطحي آب در يک قطره) و با جذب آب به سطح ذرات جامد, اندازه اين فشارکاهش مي­يابد. به بيان ديگر با از دست دادن آب تک لايه­اي جذب شده به سطح سيليکاتکلسيم هيدراته, انرژي آزاد سطحي به شدت افزايش مي­يابد و فشار کاهنده حجم در ذراتافزايش چشمگيري پيدا مي­کند[4],[1].تاثير کاهش حجم ذرات در اثر افزايش انرژي سطحي به دليل خشک شدن و از دست دادن آبتک لايه­اي جذب شده به سطح, در شکل 6-7 نشان داده شده است ^[1].

6-3 – مكانيزم عملكردو مواد تشکيل­دهنده افزودني­هاي حجم­زا

منبسط‌کننده‌ها از نوع افزودني‌هاي با عملكرد شيمياييهستند و ‌بر ساختار بخشي از محصولات آبگيري سيمان تاثير مي‌گذارند در حالي کهگازسازها و کف­زاها داراي عملکرد فيزيکي هستند و تاثيري بر آبگيري سيمان و روند آنندارند.

6-3-1 – منبسط­کننده

مکانيزم عملکرد و افزايش حجم افزودني­هاي منبسط­کنندهمانند سيمان منبسط شونده, تشکيل محدود و کنترل شده­ي اترينگايت[21]پس از گيرش سيمان (حالت جامد) است^[6]. تشکيل بلورهاي سوزني شکل اترينگايت بهدليل تخلخل زياد ناشي از چيدمان درهم و نامنظم آنها, سبب افزايش حجم يا حجم­زايي مي­شود.

نکته 6-1- اترينگايتکه نوعي سولفوآلومينات کلسيم است, در خمير همه سيمان‌هاي پرتلند يافت مي‌شود زيراسولفات موجود در سنگ گچي كه در كارخانه سيمان به منظور كنترل زمان گيرش و بهبودروند كسب مقاومت همراه با كلينكر آسياب مي‌شود يا سولفات موجود در مواد افزودني يامواد كمك‌سيماني، در همان چند ساعت اوليه پس از اختلاط سيمان و آب با آلومينات‌هايسيمان واكنش و تشكيل اترينگايت مي‌دهند. اين اترينگايت (با سطح مقطعي كمتر از يكميكرومتر) به نام اترينگايت اوليه[22]شناخته مي‌شود^[7]. اترينگايتي كهدر اين مرحله (حالت خميري) و پيش از گيرش توليد مي‌شود نقشي در افزايش حجم بتن ياخمير سخت شده ندارد.

افزودني­هاي منبسط کننده برپايه کلسيم سولفوآلومينات[23] (CSA), در واکنش باآب تشکيل اترينگايت مي­دهند و منبسط مي­شوند. اين افزودني­ها در فاز مايع و خميريسيمان تقريبا اترينگايتي توليد نمي­کنند. ترکيب C₄A₃S^- و آهک در حالت جامد واکنش نشان مي­دهند و ترکيبي متشکل از تختهبلورهاي هشت وجهي[24]مونوسولفات و آلومينات کلسيم هيدراته با نشان شيميايي C₄AH₁₃ پديد مي­آورند. مونوسولفات با گچ واکنش نشان مي­دهد و بلورهايسوزني شکل[25]اترينگايت را به وجود مي­آورد. مونوسولفات نقشي در ايجاد انبساط ندارد و حجم­زاييمربوط به تشکيل اترينگايت است^[5].

سيمان منبسط شونده و افزودني­هايمنبسط­کننده که براي ساخت "بتن با تکيدگي (جمع­شدگي) جبران شده" به کارمي­روند, نقشي در کنترل مکانيزم­هاي تکيدگي ناشي از خشک شدن خمير سيمان و بتنندارند^[7] و در حقيقت پيامد اين پديده يعني ايجاد ترک ناشي از تکيدگي را برطرف مي­کنند^[8].

بتن با تکيدگي (جمع­شدگي)جبران شده طبق تعريف^[6] "بتني است که چنانچه با ميلگرد يا ديگر قيود دروني وبيروني, به گونه­اي مناسب مقيد شده باشد به اندازه مقدار مورد انتظار تکيدگي ناشياز خشک شدن يا اندکي بيشتر از آن, منبسط مي­شود. تکيدگي ناشي از خشک شدن  در چنين بتني باعث مي­شود که بخشي از اين کرنش­هايانبساطي کاهش يابد ولي در حالت ايده­آل بخشي از اين انبساط در بتن باقي مي­ماند کهاز پديد آمدن ترک­هاي ناشي از تکيدگي جلوگيري مي­کند". به بيان ديگر, درهنگام منبسط شدن بتن مقيد شده, تنش­هاي فشاري در آن پديد مي­آيد که با تکيدگي ناشياز خشک شدن , اندازه اين تنش­ها کاهش مي­يابد ولي در حالت ايده­آل, مقداري فشار دربتن باقي مي­ماند و از خطر پديد آمدن ترک­هاي تکيدگي جلوگيري مي­کند^[2]. اين ويژگيرفتاري در شکل 6-8 نشان داده شده است^[3].

در زماني که بتن داراي سيمانمنبسط شونده يا افزودني منبسط کننده گيرش مي­يابد و مقاومت کسب مي­کند, با ميلگردپيوند برقرار مي­کند و در صورت وجود آب کافي براي عمل آوري, شروع به انبساط مي­کند.پيوستگي بتن به فولاد سبب مي­شود که انبساط بتن که با فولاد مقيد شده است, باعثايجاد کشش در فولاد شود و خود بتن تحت فشار قرار گيرد. در پايان دوره عمل آوريمرطوب, هنگامي که عضو در شرايط خشک شدن قرار مي­گيرد مانند بتن معمولي دچار تکيدگيمي­شود. تکيدگي پيش از آن که تنش کششي در بتن پديد آورد, ابتدا پيش­فشردگي[26] راآزاد مي­کند و در انتها ممکن است تنش کششي ناچيزي به بتن وارد کند که از مقاومتکششي بتن کمتر است و بنابراين, خطر ايجاد ترک تکيدگي کاهش مي­يابد^[2]. شايد به دليلهمين ويژگي رفتاري است که گروهي به جاي عبارت "بتن با تکيدگي جبران شده"[27] ازعبارت "بتن با تنش تکيدگي جبران شده"[28]استفاده مي­کنند^[3].

نکته 6-2 – نوع ديگري از افزودني­هايمنبسط کننده که مکانيزمي به جز توليد کنترل شده اترينگايت دارند, افزودني­هاي برپايه اکسايش[29]ذرات بسيار ريز آهن هستند^[9]. از آنجا که محصولات حاصل از اکسايش حجم بيشتري از ذراتفلز دارند, اکسايش آنها سبب انبساط در بتن مي­شود. واکنش اکسايش پس از افزودن آبآغاز مي­شود و در اثر سخت شدن و کسب مقاومت خمير سيمان از يک سو و کاهش دسترسي بهرطوبت و اکسيژن از سوي ديگر, انبساط حاصله به تدريج متوقف مي­شود. افزودن ذرات ريزفلزات به همراه يک عامل اکسايشگر (اکسيدکننده) نقشي در کنترل مکانيزم­هاي تکيدگيناشي از خشک شدن  ندارد بلکه با افزايش حجمدر بتن سخت شده, اين تکيدگي را جبران مي­کند^[10].

نکته 6-3 – از آنجا که قطعات بتن مسلحساخته شده با سيمان منبسط شونده يا مواد منبسط کننده, در طول عمر بهره­برداريتغييرات ابعادي ندارند يا تغييرات اندکي از خود نمايان مي­کنند گاهي به نادرستي,بتن­ (سيمان) با تکيدگي جبران شده را "بتن (سيمان) بدون تکيدگي"[30] مي­نامندکه مي­تواند سبب سوء تفاهم[31] شودزيرا بتن ساخته شده با سيمان منبسط شونده يا داراي ماده منبسط کننده نيز مانند بتنمعمولي و تقريبا به همان اندازه, در اثر از دست دادن رطوبت دچار تکيدگي مي­شود^[3].

6-3-2 – گازسازها

مکانيزم کلي افزودني­هاي گازساز, توليد يا آزادکردن حباب­هاي گاز در مخلوط بتن تازه و در حين واکنش آبگيري و پيش از گيرش سيماناست. گازسازها دو مکانيزم کلي براي ايجاد گاز دارند. دسته­اي از آنها مانند پودرآلومينيم با برخي از ترکيبات حاصل از فرآيند آبگيري سيمان واکنش شيميايي نشان مي­دهندو گاز توليد مي­کنند و دسته­اي ديگر در تماس با آب, هواي جذب شده به سطح خود راآزاد مي­کنند.

نکته 6-4 –مکانيزم گازسازها کاملا با مکانيزم هوازاها متفاوت است. هوازاها گاز توليد نمي­کنندبلکه با پايدار کردن حباب­هاي هوايي که در حين اختلاط در بتن پديد مي­آيند, حبابهوا ايجاد مي­کنند در حالي که گازسازها, گاز يا هوا توليد مي­کنند.

بسته به نوع افزودني گازساز وواکنش شيميايي آن, ممکن است گاز هيدروژن, اکسيژن, نيتروژن, يا هوا آزاد شود^[11]. پودر آلومينيمبا هيدروکسيد کلسيم موجود در خمير تازه سيمان واکنش نشان مي­دهد و طبق فرمول زير,گاز هيدروژن آزاد مي­کند^[11].

2Al + 3Ca(OH)₂+ 6H₂O ==è3CaO.Al₂O₃.6H₂O + 3H₂

اگر از آب اکسيژنه[32] وهيپوکلرايد کلسيم (پودر رنگبري[33])استفاده شود, واکنش حاصل از آن گاز اکسيژن توليد مي­کند. توجه شود که در اثر اينواکنش, مقداري کلريد کلسيم نيز توليد خواهد شد که علاوه بر شتاب­دهندگي واکنشآبگيري سيمان, خطر خوردگي و حمله کلريدي را در بتن مسلح افزايش مي­دهد که بايد ازکاربرد آن در بتن مسلح پرهيز شود^[11].

چنانچه افزودني گازساز از نوع ترکيبات نيتروژن­داربا حداقل يک پيوند N-N باشد, گاز حاصل از واکنش, گاز نيتروژن خواهد بود. آزاد شدن گازنيتروژن به دليل تجزيه اين پيوند در اثر عملکرد عامل واکنشگر (مانند آلومينات­هايا نمک­هاي مس) است^[11].

انواع خاصي از کربن فعال ياکک سيال شده با مقدار رطوبت حدود 3% در تماس با آب, هواي جذب شده به سطوح خود راآزاد مي­کنند[11],[10].

پودر آلومينيم در مقدار مصرف زياد و گاهي همراه بايک پايدارکننده, مقدار زيادي گاز توليد مي­کند که از اين شيوه براي ساخت قطعات پيش­ساختهبتن سبک گازدار استفاده مي­شود[9],[7].

6-3-3 – کف­زاها

مکانيزم ايجاد کف مواد کف­زا به دو دسته تقسيم مي­شود.دسته اول آنهايي هستند که همراه با آب به مخلوط اضافه مي­شوند و با دور زياد همزده مي­شوند تا کف ايجاد کنند^[9]. دسته دوم مواد کف­زا آنهايي هستند کهبراي توليد کف آماده به کار مي­روند. مواد کف­زا[34]پس از ترکيب با آب در دستگاه کف­ساز[35]تبديل به کفي پايدار مي­شوند. کف آماده[36]به طور جداگانه به ملات يا دوغاب سيماني افزوده و مخلوط مي­شود^[12].   

مواد کف­زا از پروتيين هيدروليزه (آبکافته)[37],هيدروزيلات­هاي پروتيين[38],يا مواد مصنوعي فعال در سطح[39]  (معمولا از نوع آلکيلاريل سولفونات[40]) تشکيلمي­شوند[12],[9],[7].

نکته 6-5 – درمواردي, از افزودني­هاي هوازاي قوي در مقادير مصرف زياد براي ساخت بتن و مصالح سبکاستفاده مي­شود ولي بايد توجه داشت که حداکثر هواي ايجاد شده در اين حالت از 25%فراتر نخواهد رفت و جرم حجمي نيز حدود 1800 کيلوگرم بر متر مکعب خواهد بود^[8]. در حالي کهمقدار تخلخل در بتن اسفنجي بايد حدود 70% باشد^[9] تا بتوان بهجرم حجمي­هاي کمتر از 700 کيلوگرم بر متر مکعب دست يافت که اين موضوع تنها به کمککف­زاها دست يافتني است.

6-4 – كاربرد

افزودني­هايحجم­زا بسته به نوع و مقدار مصرف, براي افزايش حجم در بتن (يا ملات) تازه و مهارنشست خميري، جبران جمع‌شدگی بتن (يا ملات) سخت‌شده و حذف ترک­هاي تکيدگي خشک شدن،يا ايجاد انبساط کنترل شده در بتن (يا ملات) سخت‌شده مقيد و اعمال پيش­تنيدگي بهکار مي‌روند.

6-4-1 – منبسط کننده­ها

همچنان که گفته شد, منبسط کننده­ها نقشي در کنترل مکانيزميا کاهش تکيدگي (جمع­شدگي) ناشي از خشک شدن ندارند و فقط به حذف پيامد اين پديده,يعني ترک­هاي تکيدگي خشک شدن, کمک مي­کنند. افزودني‌هاي منبسط کننده يا سيمان­هايمنبسط شونده, به شرط انبساط مقيد شده (مثلا قيد دروني حاصل از ميلگردگذاري), مي­تواننددو کاربرد اصلي در بتن داشته باشند[7],[5],[2]:

·       جبران کاهش حجم و حذف ترک­هاي ناشي از تکيدگي خشک شدن (بتن با تکيدگي جبرانشده)

·       خود تنيدگي[41]يا پيش­تنيدگي شيميايي[42]

از بتن با تکيدگي جبران شده مي­توان در هر جايي که حذف يابه حداقل رساندن ترک­هاي تکيدگي خشک شدن از اهميتي ويژه و تاثيرگذار در عملکرد وپايايي قطعه يا سازه بتني برخوردار است استفاده کرد. از جمله اين کاربردها مي­توانبه ساخت قطعات پيش­ساخته هنري, منابع و مخازن آب و فاضلاب, کف­ها و دال­هاييکپارچه و کم­درز, روسازي­ها, بتن­پاشي, دوغاب (گروت) سازه­اي, سيمانکاري جدارهچاه­هاي نفت, و به ويژه کارهاي تعميراتي و بهسازي اشاره کرد.

به وجود آمدن تنش کششي در ميلگردها به دليل انبساط مقيد شدهبتن سخت شده که نوعي پس­کشيدگي به شمار مي­آيد و به نام خودتنيدگي يا پيش­تنيدگيشيميايي شناخته مي­شود براي توليد لوله­هاي پرفشار و ساخت مخازن آب و جداره (آستر)تونل­هاي تحت فشار به کار مي­رود.

6-4-2 – گازسازها

حجم­زايي گازسازها در بتن يا خمير تازه براي پر کردن فضاهايخالي, زماني سودمند خواهد بود که انبساط در يک فضاي محصور مانند زير صفحه ستون­ها,چال­هاي حفاري شده, يا مجاري عبور کابل­هاي پيش­تنيدگي رخ دهد^[7]. کاربرد اصليگازسازها, خنثي (بي اثر) کردن تکيدگي نشست[43] خميريدوغاب يا ملات تازه است^[10] تا دوغاب يا ملات کاملا به سطح زير صفحه ستون يا جدارهداخلي چال (پيچ­سنگ و ميل­مهار) يا مجاري عبور کابل پيش­تنيدگي بچسبد و فضاهايمحصور را کاملا پر کند. افزايش حجم تا آنجا پيش مي­رود که روند واکنش گازسازي بهانتها برسد يا ملات (دوغاب) به اندازه کافي سخت شده باشد که بتواند انبساط را مهارکند^[10].  

نکته 6-6 – انبساط آزاد گازسازها نه تنها سودمند نيست بلکه ممکن استزيان هم داشته باشد و لايه­اي سست و پوک روي سطح ملات يا دوغاب پديد آورد.بنابراين استفاده از گازسازها در عمليات کف­سازي يا تعميرات دستاورد خوبي به دنبالندارد مگر آن که از گازسازها همراه با يک ماده تثبيت کننده حجم يا يک ماده منبسطشونده استفاده شود.

نکته 6-7 – از آنجا که حجم­زايي سيمان­هاي منبسط شونده يا مواد منبسطکننده پس از سخت شدن سيمان است بنابراين نقشي در کاهش نشست خميري دوغاب تازهندارند. پس براي دوغاب­ريزي زير صفحات در صورت استفاده از سيمان منبسط شونده ياماده منبسط کننده لازم است که براي مهار نشست خميري, همراه با آنها از افزودني­هايکمکي (مانند غليظ کننده­ها) يا موادي که در حالت خميري حجم را افزايش مي­دهند(مانند گازسازها) نيز بهره گرفته شود[10],[8].

6-4-3 – کف­زاها

کاربرد اصلي کف­زاها براي توليد بتن اسفنجي است. بتن اسفنجييا گازدار[44],فرآورده سبکي متشکل از سيمان پرتلند (يا آهک) به همراه مصالح ريزدانه سيليسي(مانند ماسه, سرباره, يا خاکستربادي) و آب است که خميري با ساختاري همگن از حباب وبافت اسفنجي پديد آورد^[13].

نکته 6-8 - از آنجا که کف­زاها براي توليد بتني ويژه به کارمي­روند که کاملا با بتن معمولي تفاوت دارد, در ادامه هر جا که لازم باشد به ويژگي­هايبتن اسفنجي ارجاع خواهد شد.

بتن اسفنجي در حالت تازه بسيار روان و بدون آب انداختن وفاقد نشست خميري است[8] (پرکنندگي خوب) و در حالت سخت شده علاوه بر سبک بودن, عايق حرارتيو صوتي بسيار خوبي نيز به شمار مي­آيد (سبک­سازي و عايق­بندي) و به دليل مقاومت کمو تخلخل زياد بنا به نياز به آساني تخريب و برداشته مي­شود (انسداد موقت). اينويژگي­ها اين امکان را فراهم مي­آورند که بتن اسفنجي هم به صورت ساخت درجا (درجاساز)[45] و همبه صورت پيش­ساخته[46] بهکار مي­رود. از بتن درجاي اسفنجي (درجاساز) براي شيب­بندي و عايق­ حرارتي و صوتيسقف­ها, شيب­بندي سرويس­هاي بهداشتي, پرکردن ديوارهاي جداکننده توخالي (مانندسيستم قاب فولادي سبک[47]), جايگزينکردن لايه­هاي ضعيف خاک, پرکردن سازه­هاي متروک[48]زيرزميني (مانند تونل, معدن و خط لوله), و انسداد موقت[49]استفاده مي­شود^[12]. بتن اسفنجي پيش­ساخته هم براي توليد قطعات غيرسازه­اي (بلوک­هاي سبک سقف وديوار) و هم براي توليد قطعات و اعضاي سازه­اي باربر به کار مي­رود^[13].

6-5 – تاثير حجم­زاها برويژگي‌هاي بتن تازه

از آنجا که کاربرد اصلي منبسطکننده­ها و کف­زاها به ترتيب براي ساخت "بتن با تکيدگي جبران شده" و"بتن اسفنجي" است, در بررسي تاثير اين دو دسته از حجم­زاها بنا به نياز,ويژگي­هاي اين نوع بتن­ها مورد اشاره قرار خواهد گرفت.

6-5-1 – منبسط کننده­ها

از آنجا که بخشي از اترينگايتحاصل از واکنش آبگيري سيمان منبسط شونده يا ماده منبسط کننده در همان زمان­هاياوليه و در خمير تازه شکل مي­گيرد (گو اين که در انبساط خمير سخت شده نقشي نخواهدداشت) و به دليل ويژگي جذب آب اترينگايت, بتن داراي اين نوع سيمان يا افزودني براييک مقدار مشخص آب اختلاط نسبت به بتن معمولي سفت­تر است و در عين حال قوام[50]بهتري دارد^[2]. به بيان ديگر, براي دستيابي به رواني مشخص, اين نوع بتن نسبت به بتن معموليبه مقدار آب بيشتري نياز دارد^[6]. به دليل قوام بهتر بتن­هاي داراي افزودني­هاي منبسطکننده, جداشدگي و آب انداختن اين بتن­ها کاهش مي­يابد^[2].

افزودني­هاي منبسط کننده برپايه سولفوآلومينات کلسيم در مقادير مصرف کم (6 تا 8 درصد وزن سيمان) هواي اضافيوارد بتن نمي­کنند ولي در مقادير مصرف بيشتر, احتمال هوازايي و کف­زايي دارند^[5].

روند افت اسلامپ بتن­هاي باتکيدگي جبران شده, به ويژه در هواي گرم و خشک, بيشتر از بتن معمولي است. در دماهايمحيطي بيشتر از 29 درجه سانتيگراد, مقدار و نرخ تشکيل اترينگايت به اندازه­ايافزايش مي­يابد که مي­تواند سبب افت شديد اسلامپ و گيرش سريع بتن شود, مگر آن کهدماي بتن تازه پايين نگهداشته شود^[2].

به دليل کاهش آب انداختن وسفت شدن و گيرش سريع­تر بتن­هاي ساخته شده با سيمان منبسط شونده يا  داراي افزودني منبسط کننده, تکيدگي خميري[51] واحتمال پديد آمدن ترک­هاي ناشي از آن در اين نوع بتن­ها بيشتر از بتن معمولي است[5],[2].

به دليل قوام و چسبناکي ذاتيبتن با تکيدگي جبران شده (حاوي سيمان منبسط شونده يا افزودني منبسط کننده), اينبتن از پرداخت­پذيري بهتري نسبت به بتن معمولي برخوردار است^[6].

از آنجا که حجم­زايي منبسطکننده­ها پس از گيرش و سخت­شدن بتن رخ مي­دهد, در هنگام طرح اختلاط نيازي به درنظر گرفتن اين افزايش حجم در محاسبات مربوط به بازده حجمي ‌و تعيين نسبت اجزايتشکيل‌دهنده بتن نيست.

6-5-2 - گازسازها

گازسازها به دليل ايجاد تخلخل (گازسازي) در حالتخميري و پيش از گيرش, عموما جرم حجمي بتن, ملات يا دوغاب تازه را کاهش مي­دهند. هر 1% افزايش تخلخل سبب کاهش 1% جرم حجميمي­شود.

به دليل تفاوت اندازه و پايداري شکلي حباب­هايتوليد شده توسط افزودني­هاي گازساز و هوازا, افزودني­هاي گازساز بر خلاف هوازاهاتاثير چشمگيري بر بهبود کارآيي و قوام بتن يا ملات تازه ندارند^[11], گو اينکه تاحدودي آب انداختن و جداشدگي را کاهش مي­دهند. افزودني­هاي گازساز تاثيري بر زمانگيرش اوليه و نهايي مخلوط ندارند^[11].

از آنجا که حجم­زايي گازسازهابه منظور جبران و مهار نشست خميري بتن يا ملات تازه است, معمولا نيازي به در نظرگرفتن آن در محاسبات مربوط به بازده حجمي ‌و تعيين نسبت اجزاي تشکيل‌دهنده بتننيست.

 6-5-3 – کف­زاها

براي بررسي ويژگي­هاي بتناسفنجي تازه به مراجع [12] و [13] مراجعه شود.

6-6 – تاثير حجم­زاهابر ويژگي‌هاي بتن سخت شده

6-6-1 – منبسط کننده ­ها

در نسبت آب به سيمان يکسان, بهدليل متراکم­تر بودن خمير سيمان و قوي­تر بودن اتصال خمير به سنگدانه درشت (بهبودناحيه انتقال), مقاومت­ها مکانيکي بتن با تکيدگي جبران شده (داراي سيمان منبسطشونده يا افزودني منبسط کننده) از بتن معمولي بيشتر است^[2].

نکته 6-9 – عوامل موثر بر روند کسبمقاومت بتن با تکيدگي جبران شده همان عواملي هستند که بر روند کسب مقاومت بتنمعمولي (مانند نسبت آب به سيمان, عمل آوري, پوزولان, و ....) تاثير مي­گذارند^[6].

پس از انبساط و افزايش حجم, ويژگي­هاو عوامل موثر بر تکيدگي خشک شدن در بتن با تکيدگي جبران شده همان ويژگي­ها وعواملي است که بر تکيدگي خشک شدن بتن معمولي تاثيرگذار است. مقايسه رفتار بتنمعمولي و بتن با تکيدگي جبران شده در برابر تکيدگي ناشي از خشک شدن  در شکل 6-9 نشان داده شده است^[6].

انبساط مقيد بتن, نبود آبانداختن, ترک خوردگي اندک يا حذف شدن ريزترک­هاي ناشي از تکيدگي خشک شدن, و بهبودويژگي­هاي ناحيه انتقال خمير و سنگدانه از جمله دلايلي هستند که باعث مي­شوند بتنبا تکيدگي جبران شده (داراي سيمان منبسط شونده يا افزودني منبسط کننده) در نسبت آببه سيمان يکسان با بتن معمولي, از ساختاري متراکم­تر و ناتراواتر نسبت به بتنمعمولي برخوردار باشد^[2]. به بيان ديگر, در نسبت آب به سيمان ثابت, پايداري[52] بتنبا تکيدگي جبران شده در برابر سايش, فرسايش و محلول­هاي زيان­آور از بتن معموليبيشتر است[6],[2].

6-6-2 – گازسازها

گازسازها به دليل افزايش تخلخلبتن، مقاومت فشاري بتن سخت‌شده را کاهش مي‌دهند. معمولا به ازاي هر 1% افزايش حجمگاز در بتن, مقاومت فشاري آن حدود 5% کاهش مي­يابد^[14].

افزودني­هاي گازساز نقشي درمهار و کنترل تکيدگي ناشي از خشک شدن و کربناتي شدن ندارند^[14]. ساختار حباب­هايحاصل از گازسازها نقشي در بهبود پايايي در برابر چرخه­هاي يخ­زدن و آب شدن ندارد^[14].

6-6-3 – کف­زاها

براي بررسي ويژگي­هاي بتناسفنجي سخت شده به مراجع [12] و [13] مراجعه شود.

6-7 - تاثير مواد متشكله بتن برعملكرد حجم­زاها

همانگونه كه وجود مادهافزودني حجم­زا روي نسبت اجزا و ويژگي‌هاي بتن تاثير مي‌گذارد، خواص و مقدار اجزايتشكيل‌دهنده بتن نيز تاثيري متقابل بر عملكرد حجم­زاها دارد.

6-7-1- منبسط کننده ­ها

نوع و مقدار آلومينات­ها,سولفات کلسيم, و آهک آزاد موجود در مخلوط بر روند تشکيل اترينگايت تاثيرگذار است.وجود آهک براي مراحل اوليه و نهايي تشکيل اترينگايت نقشي حياتي دارد زيرا وجود آهکسبب اشباع شدن فاز مايع با يون­هاي کلسيم (Ca⁺⁺) است که درتشکيل اترينگايت (سولفوآلومينات کلسيم) نقشي اساسي دارد. ساختار بلوري و اندازهذرات افزودني منبسط کننده بر پايه سولفوآلومينات کلسيم (CSA) تعيين کنندهروند و مدت زمان ايجاد انبساط است^[5].

براي مقادير مصرف ثابتافزودني منبسط کننده, با افزايش مقدار سيمان در مخلوط بتن ميزان انبساط نيز افزايشمي­يابد^[5].

افزودني­هاي هوازا تاثيري برواکنش انبساطي ندارند هر چند که استفاده از منبسط کننده­ها در بتن هوازايي شدهممکن است به افزايش مقدار هواي ايجاد شده بيانجامد^[6]. شتاب­دهنده­هاو به ويژه کلريدکلسيم به دليل تسريع روند تشکيل اترينگايت در ساعات اوليه و شتابدادن به روند کسب مقاومت بتن (يکي از عوامل مهارکننده انبساط اترينگايتي), مقدارانبساط نهايي حاصل از منبسط کننده­ها را کاهش مي­دهند^[5].

برخي از کاهنده­هاي آب وکندگيرکننده­ها ممکن است با افزودني­هاي منبسط کننده يا سيمان­هاي منبسط شوندهسازگار نباشند و واکنش تشکيل اترينگايت را شتاب دهند. اين موضوع معمولا سبب کاهشانبساط خواهد شد^[6].

پوزولان­ها به ويژه دودهسيليسي و خاکستر بادي از طريق مصرف کردن و کاهش غلظت يون کلسيم (Ca⁺⁺) و يونهيدروکسيل (OH^-) در مخلوط (واکنش پوزولاني) که در روند تشکيل اترينگايت دخيلهستند, سبب کاهش تشکيل اترينگايت و کاهش انبساط مي­شوند[6],[5].

6-7-2- گازسازها

آهنگ و دوره زماني آزاد کردنگاز توسط افزودني­هاي گازساز به ريزي و ترکيبات سيمان (به ويژه مقدار قليايي آن)بستگي دارد^[14]. با افزايش ريزي و مقدار قليايي سيمان, روند واکنش گازسازها و آزادشدن گازشتاب مي­گيرد. در مخلوط­هاي خيلي روان نيز امکان از دست رفتن بخشي از گاز توليدشده, پيش از گيرش وجود دارد. نوع سيمان نيز مي­تواند بر آهنگ يا روند توليد گاز وزمان شروع انبساط تاثير داشته باشد^[11].

نکته 6-10 – ويژگي­هاي سيمان مصرفي درمورد گازسازهايي که گاز اکسيژن يا نيتروژن توليد و آزاد مي­کنند, تاثيري بر روندواکنش ندارد زيرا شروع و کنترل روند واکنش در اين نوع گازسازها توسط جزء فعال­کنندهانجام مي­شود^[11].

6-7-3- کف­زاها

براي بررسي تاثير اجزايمتشکله بر ويژگي­هاي بتن اسفنجي تازه و سخت شده به مراجع [12] و [13] مراجعه شود.

6-8 - تاثير عوامل محيطي و اجرايي

چگونگي و زمان اختلاط، دمايمحيط و بتن، و شرايط عمل آوري بتن از جمله عوامل مهم و تاثيرگذار بر عملكردافزودني‌هاي حجم­زا هستند.

از آنجا که مقدار انبساطايجاد شونده به يکنواختي پخش شدن افزودني منبسط کننده بستگي دارد, زمان اختلاطاوليه بتن با تکيدگي جبران شده از بتن معمولي بايد بيشتر باشد. از سوي ديگر زماناختلاط خيلي طولاني, به ويژه در دماهاي زياد, ممکن است کاهش چشمگيري در مقدارانبساط نهايي پديد آورد^[5]. افزودن آب در پاي کار به داخل کاميون همزن براي جبران افتاسلامپ بتن, نه تنها باعث کاهش مقاومت مي­شود بلکه کاهش انبساط را نيز به دنبالدارد^[6].

توصيه مي­شود که دماي بتن باتکيدگي جبران شده در زمان بتن­ريزي بيشتر از 32 درجه سانتيگراد نباشد و زمان ساختو حمل (از لحظه اختلاط مواد سيماني و آب) در دماهاي زيادتر از 30 درجه سانتيگراد ازيک ساعت فراتر نرود. در دماهاي کمتر از 30 درجه سانتيگراد, اين زمان مي­تواند تا5/1 ساعت افزايش يابد^[6].

به دليل تاثير عمل آوري برميزان انبساط بتن­هاي داراي افزودني منبسط کننده بر پايه سولفوآلومينات کلسيم, عملآوري اين نوع بتن­ها از اهميت ويژه­اي برخوردار است. در مواردي که از روش عمل آوريمرطوب استفاده شود مقدار انبساط به دست آمده نسبت به زماني که از ماده عمل آورياستفاده شده باشد بيشتر است^[5].

به دليل آن که عملکرد بتن باتکيدگي جبران شده به انبساط مقيد بستگي زيادي دارد, لازم است که در هنگام بتن­ريزيدقت شود که ميلگردها در موقعيت درست قرار گرفته باشند^[6].

در هنگام ريختن بتن, ملات يادوغاب داراي افزودني گازساز بايد دقت شود که ناحيه مورد نظر کاملا محصور باشد تااز انبساط آزاد جلوگيري شود.

6-9 - رهنمودهاي كاربردي

چنانچه اطلاعات كافي و معتبراز كاربرد يك افزودني حجم­زا در دسترس نباشد، بهترين روش براي بررسي تاثير افزودنيبر خواص بتن انجام آزمايش‌هاي كارگاهي است. اين آزمايش‌ها بايد با توجه به شرايطآب و هوايي مورد انتظار، روش و امكانات عملي ساخت و اجراي بتن و با استفاده از مصالحمصرفي كارگاه انجام پذيرد.

اگرچه راهنمايي‌هاي بسيار سودمنديدر آيين نامه‌هاي معتبر بين‌المللي و استاندارد‌هاي ساختماني ايران براي كاربردافزودني‌هاي شيميايي وجود دارد ولي اغلب آنها براي شرايط استاندارد و آزمايشگاهي درنظر گرفته شده‌اند. بنابراين بهتر است ضمن پيروي از آنها اقدام به انجام آزمايش‌هايكارگاهي[53] نزديكبه شرايط واقعي كاربردي در كارگاه كرد.

براي نحوه نگهداري و انبارکردنافزودني‌هاي حجم­زا به بخش 1-12 فصل يکم مراجعه شود.

آموزش کاربران و آگاه کردنآنان در مورد حساسيت و اثرات منفي احتمالي ناشي از مصارف نادرست و خطاهاي پيمانهکردن افزودني حجم­زا الزامي و بسيار سودمند خواهد بود.

6-10 - ارزيابي و انتخاب ماده حجم­زا

براي ارزيابي و انتخابافزودني حجم­زا، علاوه بر موارد گفته شده در بخش‌هاي 1-7 و 1-8  فصل يکم، لازم است موارد زير نيز در نظر گرفتهشوند.

از آنجا که هدف اصلي ازکاربرد افزودني­هاي حجم­زا, کنترل تکيدگي نشست بتن تازه يا جبران تکيدگي خشک شدنبتن سخت شده است, انتخاب روش آزمون و اندازه­گيري تکيدگي بسيار راهگشا خواهد بود.برخي از روش­ها مقدار نشست خميري يا انبساط آزاد را تا پيش از گيرش اندازه مي­گيرند,برخي ديگر انبساط مقيد را پس از سخت شدن نشان مي­دهند, برخي ديگر انبساط آزاد راپس از سخت شدن اندازه­گيري مي­کنند, و دسته­اي از اين آزمايش­ها نيز انبساط آزادرا پس از سخت شدن مي­سنجند در حالي که نمونه در حالت خميري و پيش از گيرش کاملامحصور شده است. بسته به خواص مورد انتظار بايد روش آزمايش مناسب انتخاب شود. گسترهکاربرد آزمون­هاي مختلف براي اندازه­گيري تکيدگي در جدول 6-1 گردآوري شده است.

روش نمونه­گيري براي تعيينمقاومت فشاري دوغاب­هاي حاوي مواد منبسط کننده يا گازساز از اهميت ويژه­ايبرخوردار است. معمولا به دليل رواني زياد اين دوغاب­ها, آنها را در دو لايه درونقالب مي­ريزند و هر لايه را با پنج ضربه انگشت پوشيده با دستکش متراکم مي­کنند. پساز اينکه دوغاب اندکي سفت شد, روي قالب را با صفحه­اي فلزي مي­پوشانند و آن را بهکمک گيره يا با قراردادن وزنه روي آن به مدت 24 ساعت در جاي خود محکم نگه مي­دارند^[10].

جدول 6-1 – آزمون­هاي مختلف اندازه­گيري نشستخميري و تکيدگي خشک شدن

 6-11- كنترل كيفيت

يكنواختي و ثابت بودن يكافزودني در مراحل مختلف پروژه و ارسال‌هاي متعدد به كارگاه بايستي كنترل شود وبرابري آن با آزمايش‌هاي اوليه به اثبات برسد. آزمون‌هاي لازم براي شناسايي و تاييدافزودني‌ها شامل: تعيين درصد مواد جامد، غلظت ظاهري، طيف سنجي براي مواد آلي،مقدار كلرايد، درجه قليايي ( pH )، و برخي موارد ديگر مي‌باشند.

معمولا با كنترل رنگ، بو، شكلظاهري و اندازه‌گيري غلظت و مقدار pH مي‌توان يكنواختي محموله‌هاي مختلف افزودني‌هاي وارده به كارگاهرا تاييد يا رد كرد.

6-12 –مراجع فصل ششم

[1]-  Mindess S., Francis Young J. and Darwin D.,"Concrete", 2^nd Ed,   Prentice Hall, 2003.

[2]- Mehta and Monteiro, "CONCRETE; Microstructure, Properties, andMaterials", 3^rd Ed,  McGraw-Hill, 2006.

[3]- Joseph F. Lamond and James H. Pielert, "Significanceof Tests and Properties of Concrete and Concrete Making Materials", ASTMSTP169 D, 2006

[4]- Page C.L. and Page C.M., "Durabilityof Concrete and Cement Composites", CRC Press, 2007

[5]-Rixom, R. and Mailvaganam, N. "CHEMICAL ADMIXTUIRES FOR CONCRETE", 3^rdEd., 1999, E & EN SPON.

[6]-ACI 223 – 98, "Standard Practice for the Use of Shrinkage CompensatingConcrete", MCP-ACI 2009.

[7]-Kosmatka S.H., Kerkhoff B., and Panarese W.C., "Design and Control ofConcrete Mixtures",14^th ed., PCA – 2002.

[8]- John Newman and Ban Seng Choo,"Advanced Concrete Technology; Constituent Materials", Elsevier,2003.

[9]-Hewlett, "Lea's Chemistry of Cement and Concrete", 4^thEd., 1998, Arnold.

[10]-ACI 351.1R – 99 (Reapproved 2008), "Grouting Between Foundations and Basesfor Support of Equipment and Machinery", MCP-ACI 2009.

[11]-REILIM, "Application of Admixtures in Concrete", 1995.

[12]-ACI 523.1R – 06, "Guide for Cast-in-Place Low-Density Cellular Concrete",MCP-ACI 2009.

[13]-ACI 523.2R – 96, "Guide for Precast Cellular Concrete Floor, Roof, andWall Units", MCP-ACI 2009.

[14]-ACI 212.3R – 04, "Chemical Admixtures for Concrete", MCP-ACI 2009.